Загадчык лабараторыі - кандыдат біялагічных навук, дацэнт Аляксандр Паўлавіч Якаўлеў. Лабараторыя рэарганізавана ў 1980 г. на базе лабараторыі фізіялогіі ўстойлівасці і харчавання інтрадуцэнтаў. Ініцыятарам і натхняльнікам работ па станаўленні дадзенага структурнага падраздзялення быў акадэмік АН Беларускай ССР і АН Таджыцкай ССР Н.У. Смольскі. Першым загадчыкам быў кандыдат хімічных навук П.П. Чуваеў. Са жніўня 1977 г. па сакавік 2011 г. яе ўзначальваў член-карэспандэнт НАН Беларусі (1989), доктар біялагічных навук (1985), прафесар (1992), Заслужаны дзеяч навукі БССР (1978), лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР у галіне навукі і тэхнікі (1978) Яўген Антонавіч Сідаровіч. Цяпер лабараторыяй ведае канд. біял. навук А.П. Якаўлеў. За ўвесь перыяд працы лабараторыі падрыхтаваны і абаронены 10 доктарскіх і 20 кандыдацкіх дысертацый. Гэта дазволіла стварыць навуковую школу ў галіне экалагічнай фізіялогіі раслін, прадстаўленай вядомымі вучонымі – чл.-кар. НАН Беларусі Я.А. Сідаровічам, чл.-кар. НАН Беларусі Ж.А. Рупасавай, дактарамі навук Н.У. Гетка, А.У. Бойка, Я.Р. Бусько, В.М. Кісялёвым, С.А. Сяргейчык, К.Д. Чубанавым. Вынікі даследаванняў прызнаны ў нас у рэспубліцы і далёка за яе межамі. Цяпер у лабараторыі працуюць 8 супрацоўнікаў, у тым ліку - 1 член-карэспандэнт НАН Беларусі, доктар біялагічных навук, 4 кандыдаты навук, 3 супрацоўнікі без вучонай ступені.
Даследаванні ў галіне фізіялогіі раслін Асноўныя напрамкі навуковых і прыкладных даследаванняў у галіне фізіялогіі раслін У галіне арыентаваных фундаментальных даследаванняў: эколага-фізіялагічныя даследаванні механізмаў уплыву арганічных і неарганічных забруджвальнікаў атмасферы на ўстойлівасць абарыгенных і інтрадуцыраваных драўняных раслін і лясных фітацэнозаў; ацэнка верагодных змяненняў прыроднага асяроддзя Беларусі ў зонах інтэнсіўных тэхнагенных нагрузак, распрацоўка сістэмы крытэрыяў для правядзення біялагічнага маніторынгу 2-га ўзроўню; вывучэнне збалансаванасці прадукцыйна-дэструкцыйных працэсаў у экасістэмах натуральнага і ўрбанізаванага прыроднага асяроддзя; распрацоўка навуковых асноў біялагічнага этапу рэкультывацыі выпрацаваных тарфяных радовішчаў рэспублікі на аснове апрацоўкі балотных ягадных раслін сем. Ericaceae. У галіне прыкладных навуковых даследаванняў: фітаіндыкацыя забруджвання навакольнага асяроддзя, занаванне тэрыторыі буйных прамысловых цэнтраў у залежнасці ад узроўню забруджвання; стварэнне доследна-вытворчых участкаў журавін і буякі на плошчах, якія выйшлі з-пад торфараспрацовак. Гаспадарчых дагавораў: аптымізацыя асяроддзя, забруджанага прамысловымі выкідамі і транспартам, сродкамі азелянення; падбор асартыменту тэхнагенна-ўстойлівых дрэў і кустоў да негатыўнага ўплыву палютантаў; распрацоўка рэцэптуры прыгатавання грунтоў на аснове торфу для вырошчвання дэкаратыўных, пакаёвых, ягадных і экзатычных раслін і газонных траў. Найважнейшыя вынікі навуковых даследаванняў На падставе вывучэння геамарфалогіі тэрыторыі, расліннага покрыва, рэжыму і балансу грунтавых вод, біялагічнай прадуктыўнасці фітацэнозаў было распрацавана гідралагічнае і прыродна-тэрытарыяльнае раянаванне запаведных аб'ектаў Беларусі, якое мае прыкладное значэнне для гідрамеліярацыйнага будаўніцтва, трансфармацыі зямель сельскагаспадарчага прызначэння і Дзяржаўнага ляснога фонду. Выкананыя распрацоўкі па ацэнцы ўплыву меліярацыйных сістэм на ландшафтна-меліярацыйныя комплексы Беларускага Палесся вызначылі асноўныя напрамкі аховы прыроды і рацыянальнага выкарыстання зямельных рэсурсаў гэтага рэгіёну Беларусі, дазваляючы максімальна ўлічваць рэгіянальныя прыродныя ўмовы пры правядзенні гідратэхнічнай меліярацыі. Распрацаваны эколага-фітацэнатычныя прынцыпы занавання тэрыторый, прылеглых да буйных прамысловых цэнтраў, метадам індыкацыі ўзроўню тэхнагеннага забруджвання прыроднага асяроддзя па характарыстыцы акумуляцыі серы і цяжкіх металаў у лішайніку Hypogymnia physodes, шырока распаўсюджаным у хваёвых лес. З выкарыстаннем гэтых прынцыпаў ажыццёўлена занаванне тэрыторый, якія прымыкаюць да гг. Мінску, Светлагорску, Лукомскай ДРЭС, а таксама да Мазырскага НПЗ па ўзроўні забруджвання шэрай. Па выніках даследаванняў стану сасновых лясоў складзены і перададзены Мінскпраекту і Міністэрству лясной гаспадаркі БССР рэкамендацыі па павышэнні ўстойлівасці гэтых лясоў у зонах уплыву Мінска і Светлагорска. Пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС у 1986 г. лабараторыя актыўна ўключылася ў даследаванні ўплыву гэтай найбуйнай катастрофы XX стагоддзі на прыроднае асяроддзе. Пры гэтым была вывучана міграцыя радыенуклідаў па біялагічным ланцугу расліна-глеба-расліна. Устаноўлена выбарчая здольнасць асобных відаў драўняных і травяністых раслін да паглынання 6 розных ізатопаў (цырконія-95, цэзія-154, цэзія-137 і інш.). Ва ўмовах выпадзення радыеактыўных прадуктаў дзялення ў лясных біягеацэнозах выдзелены 3 групы кампанентаў па колькасці ў іх розных радыенуклідаў. Вывучаны змены велічыні гадавога прыросту дрэў у хвойніках імшыстых па вышыні і дыяметры ў сувязі з уздзеяннем радыеактыўнага забруджвання. Міжнароднае супрацоўніцтва У рамках выканаўчай Праграмы Міжнароднага навукова-тэхнічнага супрацоўніцтва паміж Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі і Акадэміяй навук Рэспублікі Малдова сумесна з Батанічным садам (Інстытутам) АН Малдовы ў 2009-2010 гг. выконваўся праект "Распрацаваць метады ранняй дыягностыкі пашкоджанняў і ацэнкі стану гарадскіх зялёных насаджэнняў буйных прамысловых цэнтраў Беларусі і Малдовы" (кіраўнік чл.-кар. Я.А. Сідаровіч). Падтрымліваюцца цесныя сувязі з прафесарам аграуніверсітэта г. Тарту (Эстонія) Т. Пааль. Плануецца паездка па безвалютным абмене ва ўніверсітэт з мэтай абмену вопытам па культываванні ягадных раслін на ўчастках тарфяных радовішчаў, якія выбылі з прамысловай эксплуатацыі. Вядзецца актыўная праца з супрацоўнікамі філіяла Усерасійскага навукова-даследчага інстытута лесаводства і механізацыі Еўрапейскай лясной доследнай станцыі (Кастрамскай Лос) і Цэнтральнага Сібірскага батанічнага саду РАН па сортавывучанню ў глебава-кліматычных умовах нашай рэспублікі гатункаў журавін Беларусі віду - маліны арктычнай. Пры кансультатыўна-метадычнай дапамозе к.б.н. Якаўлева А.П. на ўчастку выпрацаванага тарфянога радовішча каля п. Тугалескі Бор (Шатурскі р-н, Маскоўская вобл., РФ) закладзены матачнік ягадных раслін (журавіны, дурніца) з мэтай тыражавання пасадачнага матэрыялу для правядзення работ па біялагічнай рэкультывацыі тарфяных выпрацовак, якія выбылі з прамысловай эксплуатацыі. Супрацоўнікі лабараторыі праводзяць актыўную работу па пошуку патэнцыйных партнёраў з краін блізкага і далёкага замежжа для выканання сумесных даследаванняў, у тым ліку і ў рамках 7-й Рамачнай праграмы навукова-тэхналагічнага развіцця Еўрапейскай Супольнасці. Патэнтна-ліцэнзійная дзейнасць Спіс аўтарскіх пасведчанняў на гатункі: Аўтарскае пасведчанне № 1299545 на вынаходніцтва "Датчык транспірацыі раслін". Дзяржаўны камітэт СССР па справах вынаходстваў і адкрыццяў, 01.12.1986 г. Аўтарскае пасведчанне № 4639580 на вынаходніцтва "Прылада прыросту дрэва па таўшчыні". Дзяржаўны камітэт СССР па справах вынаходстваў і адкрыццяў, 29.07.1988 г. Аўтарскае пасведчанне № 487223 на вынаходніцтва "Спосаб вырошчвання прамысловай культуры журавін буйнаплоднай". Дзяржаўны камітэт СССР па справах вынаходстваў і адкрыццяў, 01.12.1993 г. Спіс патэнтаў на вынаходніцтвы: Патэнт № 895, Беларусь А01С21/00. Спосаб вырошчвання прамысловай культуры журавін буйнаплоднай (Я.А. Сідаровіч, Ж.А. Рупасава, В.Г. Русаленка, В.А. Ігнаценка). Афіцыйны бюлетэнь № 89 - 4872230. 1996. У выніку выканання сумесных даследаванняў з супрацоўнікамі лабараторыі хіміі раслін атрыманы патэнт № 12148 "Спосаб дыягностыкі мінеральнага харчавання дурніцы высакарослай". У лабараторыі пачаты пошукавыя даследаванні для афармлення заяўкі на вынаходства ў адпаведнасці з тэматычным планам НДР на 2011-2015 гг. па спосабе фітарэкультывацыі тарфяных радовішчаў, якія выбылі з прамысловай эксплуатацыі. Публікацыі Па выніках даследаванняў супрацоўнікамі лабараторыі апублікаваны 15 навуковых манаграфій, 5 навучальных дапаможнікаў, 10 брашур (рэкамендацый), больш за 500 навуковых артыкулаў, матэрыялаў канферэнцый, тэзісаў дакладаў, электронных публікацый. Даследаванні ў галіне хіміі раслін Напрамак вядзе доктар біялагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі Жанна Аляксандраўна Рупасава. Да кастрычніка 2023 года напрамак быў выдзелены ў асобную лабараторыю, створаную па ініцыятыве акадэміка М.В.Смольскага ў 50-я гады ХХ стагоддзя. Да кастрычніка 1982 гады яе ўзначальвала кандыдат хімічных навук І.І.Чэкалінская, пазней – член-кар., доктар біялагічных навук, прафесар Ж.А.Рупасава. Акрамя загадчыка, у склад уваходзілі 3 навуковыя супрацоўнікі, у тым ліку 1 старшы (кандыдат біялагічных навук), 1 навуковы і 1 малодшы). Асноўныя напрамкі навуковых і прыкладных даследаванняў Фундаментальныя – ацэнка адаптацыйнага патэнцыялу інтрадуцыраваных раслін рознай сістэматычнай прыналежнасці і гаспадарчага прызначэння, на аснове вывучэння фізіёлага-біяхімічных асаблівасцей іх развіцця і плоданашэння, у залежнасці ад біятычных і абіятычных фактараў. Прыкладныя – вывучэнне біяхімічнага складу гаспадарча каштоўных відаў раслін на фоне розных аграпрыёмаў, з мэтай распрацоўкі тэхналогіі іх апрацоўкі ва ўмовах прамысловай культуры. Найважнейшыя вынікі навуковых даследаванняў Упершыню на аснове комплекснага даследавання біяхімічнага складу сыравінных частак шэрагу кармавых, лекавых і рэзкаараматычных раслін (галега ўсходняя, сардэчнік пятилопастный, валяр'яна лекавая, кадзіла сармацкае, бадан таўсталісты, барвінак малы, алтэй лекавы, ром, меліса лекавая, шалфей лекавы, катун каціны, иссоп лекавы, пірэтрум бальзамічны, розныя віды дуброўкі, курыльскі чай і інш) у сезонным і шматгадовым цыклах развіцця ўстаноўлены ўплыў тэхналогіі вырошчвання на назапашванне ў іх шырокага спектру карысных рэчываў і вызначаны аптымальныя тэрміны . Упершыню дадзена ацэнка адаптацыйнага патэнцыялу буякі высакарослай пры інтрадукцыі ва ўмовах Беларусі, устаноўлены генатыпічныя асаблівасці фарміравання біяхімічнага складу пладоў 30 інтрадуцыраваных таксонаў трох відаў сем. Ericaceae - буякі высакарослай, журавін буйнаплоднай і брусніцы звычайнай з вызначэннем ступені залежнасці яго асобных характарыстык ад генатыпу і гидротермического рэжыму сезону. Выяўлены таксоны, найбольш перспектыўныя для практычнага выкарыстання па паказчыках якасці ягаднай прадукцыі і ўстойлівасці яе біяхімічнага складу да знешніх уздзеянняў. Упершыню дадзена навуковае абгрунтаванне сартыменты інтрадуцыраваных ягадных раслін сем. Ericaceae для апрацоўкі на меліяраваных землях у цэнтральнай агракліматычнай зоне рэспублікі і для стварэння лакальных фітацэнозаў на рэкультывуемых плошчах тарфяных радовішчаў яе паўночных і паўднёвых раёнаў, якія выбылі з прамысловай эксплуатацыі. Упершыню распрацаваны і ўкаранёны ў вытворчасць дзве высокаэфектыўныя дыялогавыя праграмы аптымізацыі рэжыму мінеральнага харчавання верасовых, якія не маюць аналагаў у свеце, накіраваныя на павелічэнне ўраджайнасці і паляпшэнне якасці іх ягаднай прадукцыі. Упершыню на падставе параўнальнага даследавання ступені трансфармацыі біяхімічнага складу шэрагу агароднінных культур адкрытага і абароненага грунту - капусты белакачаннай, морквы і буракоў сталовай, агурка і тамата, у залежнасці ад тэхналогіі вырошчвання, устаноўлены аграпрыёмы з найбольш выяўленым пазітыўным уплывам на пажыўную і вітамінную каштоўнасць. основании исследования генотипических особенностей биохимического состава плодов ряда малораспространенных культур плодоводства – кизила настоящего, шиповника, рябины обыкновенной, аронии Мичурина, калины обыкновенной, жимолости съедобной, хеномелеса Маулея, шиповника и др. выявлены таксоны, наиболее перспективные для районирования и селекции по питательной и витаминной ценности пладоў. Упершыню на падставе даследавання біяхімічнага складу асімілюючых і генератыўных органаў вечназялёных і лістападных рададэндранаў ва ўмовах Беларусі абгрунтавана перспектыўнасць іх выкарыстання для атрымання розных субстанцый біяфлаваноідаў, што дало магчымасць распрацаваць і ўкараніць у сістэме Мінсельгасхарча РБ адпаведныя метадычныя рэкамендацыі. Упершыню на падставе даследавання біяхімічнага складу надземных і падземных органаў прамысловых сартоў тапінамбура выяўлены таксоны з найбольш высокім узроўнем пажыўнай і вітаміннай каштоўнасці сыравінных частак, вызначаны аптымальныя тэрміны іх нарыхтоўкі і рэжымы захоўвання ў зімовы перыяд года. Міжнароднае супрацоўніцтва У адпаведнасці з дзеючым Дагаворам аб супрацоўніцтве з лабараторыяй інтрадукцыі харчовых раслін Цэнтральнага сібірскага батанічнага саду СА РАН, лабараторыя выконвае сумесныя даследаванні па комплекснай ацэнцы біяхімічнага складу пладоў селекцыйных формаў гаспадарча каштоўных раслін. Патэнтна-ліцэнзійная дзейнасць За ўвесь перыяд функцыянавання лабараторыі яе супрацоўнікамі атрымана 9 патэнтаў на вынаходствы: Спосаб атрымання рэчыва, які валодае капіляраўмацавальнай актыўнасцю», 1987 (З.П. Кузняцова, І.І. Чакалінская, А.С. Захар'еўскі); Спосаб атрымання флаваноідаў, якія валодаюць Р-вітаміннай актыўнасцю», 1990 (З.П. Кузняцова, К.А. Сабіраў, І.І. Чакалінская, А.С. Захар'еўскі); Спосаб атрымання сродку, які валодае гипоазотермическим дзеяннем», 1998 г. (З.П. Кузняцова, А.С. Захар'еўскі і В.В. Вераскоўскі);. Спосаб атрымання харчовага фарбавальніка», 1991 (В.В. Вераскоўскі, Д.К. Шапіра, С.Ю. Бусловіч, Н.А. Каган, Л.Г. Бірукова, М.А. Кудзінаў); Спосаб вырошчвання прамысловай культуры журавін буйнаплоднай», 1993 (Ж.А.Рупасава, А.А.Сідаровіч, В.Г.Русаленка, В.А.Ігнаценка, Р.Н.Рудакоўская, І.П.Афанаскіна, А .В.Калевіч); Спосаб дыягностыкі патрэбнасці буякі высакарослай у мінеральным харчаванні», 2009 (Ж.А. Рупасава, В.М.Рашэтнікаў, Н.М Рубан., М.М.Семяненка, А.П.Якаўлеў, Н.П. Варавіна ); Спосаб ранжыравання таксонаў раслін», 2013 (Ж.А.Рупасава, В.Н.Рашэтнікаў, А.П. Якаўлеў); Камп'ютарная праграма аптымізацыі мінеральнага харчавання дурніцы і журавін на тарфяных радовішчах поўначы Беларусі AgLora_Ericaceae, якія выбылі з прамысловай эксплуатацыі» (інфармацыйны рэсурс), 2013 г. (Ж.А.Рупасава, А.П. Якаўлеў, В.А.Бобаў .В.Ціток); Спосаб захавання, аднаўлення і рацыянальнага выкарыстання зямельных рэсурсаў, парушаных пры здабычы торфу фрэзерным спосабам», 2014 г. (А.П.Якаўлеў, Ж.А.Рупасава, Г.І.Булаўка).
