Лабараторыя аранжарэйных раслін

Асноўныя напрамкі навуковых і прыкладных даследаванняў

• распрацоўка навуковых асноў інтрадукцыі ў Беларусь трапічных і субтрапічных відаў раслін сусветнай флоры;
• распрацоўка і пошук эфектыўных прыёмаў і тэхналогій іх культывавання і рэпрадукцыі;
• маніторынг росту і развіцця інтрадуцыраваных трапічных і субтрапічных раслін сусветнай флоры ва ўмовах аранжарэйных комплексаў Беларусі;
• распрацоўка навуковых асноў выкарыстання трапічных і субтрапічных раслін для азелянення інтэр'ераў рознага функцыянальнага прызначэння;
• падтрыманне і пашырэнне генафонду трапічных і субтрапічных раслін для больш шырокага выкарыстання ў народна-гаспадарчым комплексе рэспублікі;
• селекцыя высока дэкаратыўных гатункаў трапічных і субтрапічных раслін;
• арганізацыя і правядзенне міжнароднага абмену насеннем і пасадачным матэрыялам з батанічнымі садамі і раслінаводчымі ўстановамі біялагічнага профілю з мэтай выкарыстання сусветных раслінных рэсурсаў для папаўнення генафонду каштоўных трапічных і субтрапічных раслін сусветнай флоры ў Беларусі.

Найважнейшыя вынікі навуковых даследаванняў

Папаўняецца і пашыраецца генафонд трапічных і субтрапічных раслін, які з'яўляецца Нацыянальным здабыткам Рэспублікі Беларусь і налічвае 2801 таксонаў. Гэта, у першую чаргу, калекцыі фондавай аранжарэі: травяністыя (792 найменняў), драўняна-хмызняковыя (349 таксонаў) і суккулентныя расліны (899 таксонаў); калекцыйны фонд экспазіцыйнай аранжарэі - 416 таксонаў; пладовыя субтрапічныя расліны - 112 найменняў; калекцыя архідэй - 197 таксонаў; селекцыйны фонд герберы - 36 гатункаў ўласнай і замежнай селекцыі і гібрыдных формаў.

Пры пераносе раслін з натуральных месцаў пасялення (трапічны і субтрапічны паясы зямлі) ва ўмовы зачыненага грунта ўмеранага клімату істотна змяняецца рытм іх росту і развіцці. Веданне гэтых працэсаў неабходна пры распрацоўцы асартыменту раслін для азелянення інтэр'ераў рознага функцыянальнага прызначэння і рэкамендацый па іх утрыманні.

Упершыню намі ўжыты метад феналагічных назіранняў (H. Hatta, D. Darnaedi), якія праводзілі даследаванні 180 відаў драўняных раслін у вядомых у свеце. батанічных садах трапічнага клімату а. Ява (Богар і Чыбадас). Даследаваннямі ў ЦБС НАН Беларусі ахоплена 70 таксонаў (якія адносяцца да 31 сямейства), пры гэтым 6 з іх ідэнтычныя відам у спісе японскіх аўтараў.

Параўнанне феналагічных дадзеных, атрыманых па аднолькавай методыцы для ідэнтычных таксонаў (Nandina domestica, Psidium guajava, Cinnamomum camphora, Eriobotrya japonica, Magnolia grandiflora, Theobroma cacao), якія растуць ва ўмовах вільготных трапічных лясоў о. ) і культывуюцца ва ўмовах закрытага грунту ЦБС НАН Беларусі, дазволіла ўсталяваць напрамкі адаптыўных змяненняў у вывучаных драўняных відаў пры інтрадукцыі ў абаронены грунт, а менавіта: скарачэнне перыядаў росту уцёкаў і памяншэнне колькасці гэтых перыядаў, зніжэнне багацця і перыядычнасці цвіцення, больш раўнамерны і не гэтак масавы лістапад, большая працягласць жыцця лісця. Усе гэтыя адхіленні звязаны, у першую чаргу, з іншымі працягласцю светлавога дня ва ўмеранай кліматычнай зоне і з інтэнсіўнасцю святла ва ўмовах аранжарэй.

Праведзеныя феналагічныя назіранні ў 70 вывучаных таксонаў ва ўмовах фондавай аранжарэі ЦБС НАН Беларусі выявілі адрозненні па характары змены лістоты, тыпах росту ўцёкаў, наяўнасцю цвіцення і плоданашэння. Важнымі паказчыкамі паспяховай інтрадукцыі відаў служыць праходжанне поўнага цыклу развіцця ў новых умовах, што адзначана для 21,4% ад даследаваных таксонаў, а таксама стабільнасць фенарытмаў у новых мікракліматычных умовах закрытага грунту пры інтрадукцыі, што характэрна для 28,6% даследаваных таксонаў. Дадзеныя віды варта разглядаць як перспектыўныя для пашырэння асартыменту раслін, якія рэкамендуюцца для ўнутранага азелянення.

Упершыню распрацавана сістэма маніторынгу росту і развіцця трапічных і субтрапічных відаў у светлавых умовах аранжарэй, якая дазваляе ацаніць іх адаптыўны патэнцыял па стабільнасці фенарытмаў, а таксама па параметрах функцыянальнай анатоміі ліста, якія раскрываюць механізм адаптацыі, у аснове якога - спалучанасць паміж аб'ёмам палісаднай парэнхімы. параметрамі індукцыі флуарэсцэнцыі хларафіла a: яе максімальным узроўнем (Fm) і зменнай велічынёй (Fv), што забяспечвае найбольш эфектыўнае акумуляцыю лістом сонечнай энергіі.

Комплексныя даследаванні фізіялагічных аспектаў рэпрадукцыі ў 28 прадстаўнікоў сем. Cactaceae, якія ўключаюць вывучэнне ўплыву розных фактараў на эфектыўнасць вегетатыўнага і насеннага размнажэння відаў і распрацоўку новых біятэхналагічных прыёмаў рэпрадукцыі, дазволілі выявіць відаспецыфічную рэакцыю раслін на апрацоўку фізіялагічна актыўнымі рэчывамі пры вегетатыўным і насенным размнажэнні і культываванні in vitro. Падабранае суадносіны гарманальных дабавак у асяроддзі культывавання не парушае фарміравання ўласцівых генатыпу анатамічных і фізіялагічных прыкмет, што забяспечвае ў далейшым фарміраванне нармальнага габітусу і хуткую адаптацыю раслін пры пераносе іх ва ўмовы ex vitro.

На падставе праведзеных даследаванняў упершыню распрацаваны метады павышэння эфектыўнасці вегетатыўнага размнажэння для 7 відаў, павелічэння ўсходжасці насення для 6 відаў кактусаў. Уведзены ў культуру in vitro 15 відаў, упершыню для 4 відаў распрацаваны схемы мікракланальнага размнажэння.

Анатама-марфалагічныя даследаванні вегетатыўных і генератыўных органаў гібрыдных формаў прадстаўнікоў роду Phalaenopsis (Orchidaceae), эпіфітаў вільготных трапічных лясоў, дазволілі ўпершыню ідэнтыфікаваць у тканінах і клетках гэтых раслін прыкметы структуры, якія дазваляюць ім запасіць і эканомна расходаваць ваду і -фотасінтэз, падобна раслінам арыдных зон Зямлі, уключаючы і С4-мадэль фіксацыі СО2. Гэтыя вынікі неабходна ўлічваць пры распрацоўцы тэхналогій культывавання трапічных архідэй-эпіфітаў ва ўмовах аранжарэй умеранага клімату.

Упершыню даследаваны склад лёгка лятучых кампанентаў і антымікробная актыўнасць эфірных алеяў лісця прадстаўнікоў сямействаў Lauraceae (карычнікі і лаўры), Myrtaceae (мірт і псідыум), Buxaceae (самшыт), Apocynaceae (ахрозія), якія культывуюцца ва ўмовах аранжэйна , Bacillus megaterium, Bacillus fluorescens, Staphylococcus saprophyticus, Pseudomonas fluorescens, Escherichia coli, якія прысутнічаюць у атмасферы памяшканняў. Паказана, што яна звязана з наяўнасцю ў складзе лёгка лятучых злучэнняў лісця такіх кіслародзмяшчальных злучэнняў, як гексиловый спірт і міртэніл ацэтат (у лісці охрозии і буксуса), альдэгід (гексаналь) і складаныя эфіры карбонавых кіслот (у лісці мірта). Антыбактэрыйная актыўнасць эфірных алеяў лісця ў відаў сямейства Lauraceae (д.в. - камфара і эўкаліптол) мае краявідную спецыфіку і памяншаецца ў шэрагу па ліку інгібіраваных тэст-культур бактэрый: C. tamala, L. azorica (6 культур), C. camphora ( 4) і C. glanduliferum, L. nobilis (2).

Вынікі даследаванняў укаранёны

• У распрацоўку і прымяненне асартыменту трапічных і субтрапічных экзатычных раслін для азелянення інтэр'ера Нацыянальнай бібліятэкі РБ (2006 – 2007 гг.) - па заданні Саўміна РБ.
• У распрацоўку асартыменту трапічных і субтрапічных раслін для арганізацыі экспазіцый трапічнай. субтрапічнай і арыдных зон Зямлі і стварэнне Экспазіцыйнай аранжарэі Цэнтральнага батанічнага сада НАН Беларусі.
• У Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства электраэнергетыкі «МІНСКЭНЕРГА» МАЛАДЗЕЧНЕНСКІЯ ЭЛЕКТРЫЧНЫЯ СЕТКІ для стварэння лакальнай ландшафтнай кампазіцыі «Зімовы сад» у інтэр'еры спартыўна-аздараўленчага комплексу прадпрыемства.
• У аддзел Экалагічнай адукацыі «Зімовы сад» міжфакультэцкага Цэнтра экалогіі і прыродазнаўства Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта ім. А.С.Пушкіна для стварэння экспазіцый трапічнай, субтрапічнай і пустыннай флоры Зямлі шляхам падбору і перадачы 96 таксонаў з калекцыйнага фонду аранжарэйных раслін ЦБС НАН Беларусі.

Міжнароднае супрацоўніцтва

Падтрымліваецца цесны кантакт з калегамі з Батанічных садоў Расіі (Батанічны сад БІН РАН, г. Санкт-Пецярбург; Галоўны батанічны сад РАН, г. Масква; Нікіцкі батанічны сад, г. Ялта; Батанічны сад УРО РАН, г. Екацярынбург) , Украіны (Цэнтральны батанічны сад НАНУ імя М.М.Грышко, Батанічны сад імя Фаміна Кіеўскага ўніверсітэта, г. Кіеў; Данецкі батанічны сад), Літвы (Каўнаскі батанічны сад Універсітэта Вітаўтаса Вялікага; Батанічны сад Віленскага ўніверсітэта), Грузіі (Тбіліс батанічны сад, Батумскі батанічны сад), Абхазіі (Сухумскі батанічны сад) і іншымі ўстановамі батанічнага профілю. Вядзецца супрацоўніцтва па абмене інтрадукцыйным раслінным матэрыялам (насенне, тронкі і інш.), аказваецца ўзаемная кансультатыўная дапамога ў ідэнтыфікацыі таксонаў аранжарэйных раслін.

Патэнтна-ліцэнзійная дзейнасць

Спіс аўтарскіх пасведчанняў на гатункі:

Створаны 9 новых дэкаратыўных гатункаў аранжарэйных раслін, якія рэкамендуюцца для прамысловага вырошчвання, азелянення інтэр'ераў рознага функцыянальнага прызначэння і пакаёвага кветкаводства Рэспублікі Беларусь. Атрыманы аўтарскія пасведчанні на гатункі:

1. №0000128 ад 26.01.1998 г. на гатунак герберы «Натхненне» (Міхно Н.М., Янукава Н.А.);
2. №0000411 ад 29.12.2001 г. на гатунак герберы «Лотас» (Глушакова Н.М., Янукава Н.А.);
3. №0000412 ад 29.12.2001 г. на гатунак герберы «Мая мара» (Міхно Н.М., Янукава Н.А.);
4. №0003721 ад 31.12.2013 г. на гатунак герберы «Паўлінка» (Глушакова Н.М., Шамшур Г.Ч., Вайноўская І.Ф.);
5. №0003702 ад 31.12.2013 г. на гатунак цытрыны «Народны» (Аляхна А.І., Гетка Н.В., Рагавы П.А., Ціток В.В.);
6. №0003704 ад 31.12.2013 г. на гатунак цытрыны «Араматны» (Аляхна А.І., Рагавы П.А., Ціток В.У.);
7. №0003703 ад 31.12.2013 г. на гатунак лімона «Меер беларускі» (Аляхна А.І., Гетка Н.В., Рагавы П.А., Ціток В.У.);
8. №0003706 ад 31.12.2013 г. на гатунак памяло «Волат» (Аляхна А.І., Рагавы П.А., Ціток В.У.);
9. №0003705 ад 31.12.2013 г. на гатунак грэйпфрута «Аранжавы карлік» (Аляхна А.І., Рагавы П.А., Ціток В.У.).

Створаны 3 гатункі эхінацэі пурпурной, атрыманы пасведчанні на гатункі:

1. № 002015 ад 11.01.2006 г. на гатунак эхінацэі пурпурной «Дуэт» (Шкляроў А.П., Хамянкоў А.В., Гетка Н.В., Крыпулевіч В.);
2. № 0002125 ад 24.12.2008 г. на гатунак эхінацэі «Элегія» (Гетка Н.В., Манкевіч А.І., Луніна Н.М., Кручонак А.В., Кабушава І.М., Валадзько І .К.);
3. № 0002591 ад 30.12.2011 г. на гатунак эхінацэі пурпурной «Мустанг» (Гетка Н.В., Кабушава І.М., Кручонак А.В., Кранівец В.С., Луніна Н.М., Валадзько І.К.).

Спіс тэхнічных нарматыўна-прававых актаў:

1. ТУ BY 100233786.044 – 2015 «Сеянцы і тронкі дрэвападобных лісцяных і іглічных аранжарэйных раслін» (Кабушава І.М., Гетка Н.В., Чартовіч В.М., Аляхна А.І., Аляксеева А.Г. І., Пабалавец Т.А.);
2. ТУ BY 100233786.045 – 2015 «Саджанцы дрэвападобных лісцяных і іглічных аранжарэйных раслін» (Кабушава І.М., Гетка Н.В., Чартовіч В.М., Аляхна А.І., Аляксеева А.І., Пабалавец Т .А.).